Kolonistenfamilie in Afrika
Het Nederlandse koloniale slavernijverleden, daar heeft de Liemers toch niks mee te maken? Dat zou je misschien denken, maar er zijn verhalen bekend waarin bewoners van de Liemers een hoofdrol spelen. Zo kwam de eerste kolonistenfamilie die zich op Kaap de Goede Hoop vestigde uit de Liemers.
Verversingspost van de VOC
Aan de Kaap de Goede Hoop, in het huidige Zuid-Afrika, was vroeger een verversingspost van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Die post was een tussenstation voor VOC-schepen op weg naar Azië en terug. Schepen kregen hier vers water en voedsel, zoals fruit en groente. Ook konden zieke bemanningsleden hier aansterken.
Jan van Herwerden uit Zevenaar vertrekt In 1653 in dienst van de VOC naar deze post. Hij helpt bij het opzetten en verdedigen ervan. De post wordt steeds groter en Jan wordt benoemd als sergeant bevelhebber van het garnizoen en bouwmeester en opzichter over alle werken, ambachten en landbouwactiviteiten. Zijn vrouw, de Doesburgse Jannetje Boddijs, komt in maart 1656 samen met haar oudste dochter Christina (toen ongeveer 18 jaar oud) ook naar de Kaap. Wat begon als een kleine post, werd een kolonie, de Nederlandse Kaapkolonie.
Kaart van de Kaap omstreeks 1665, afbeelding Nationaal Archief
De eerste bewoners van Kaapstad
Jannetje en haar dochter zijn de eerste immigranten in de koloniale post aan de Kaap. Ze zijn niet in dienst waren van de VOC en worden daarom ‘vrijburgers’ genoemd. Jannetje wordt ondernemer en krijgt toestemming om een herberg te beginnen. Ook houdt ze varkens en op een stuk land achter het fort beplant ze groenten. Als kolonisten bouwen ze letterlijk aan het ontstaan van de burgernederzetting buiten het fort, dat zou uitgroeien tot het latere Kaapstad.
Drie jaar na de komst van Jannetje wordt Jan ziek en overlijdt hij onverwachts. Jannetje, die al een woonerf bezit aan het fortplein, krijgt van de VOC een stuk land. Ze besluit te blijven, samen met haar dochters. Haar oudste dochter is inmiddels getrouwd met de rijke ondernemer Elbert Diemer en ook jongste dochter Petronella is op de Kaap komen wonen. Jannetje hertrouwt in 1661 met de Duitse compagnieboekhouder Jochum Blanck. Petronella treedt in 1662 in het huwelijk met de ‘fiscaal’ Abraham Gabbema. De ‘fiscaal’ is een heel belangrijk persoon bij de VOC. Hij bewaakt de regels en handhaaft de orde. Een beetje te vergelijken met een politieagent en rechter in één.
Tot slaafgemaakten
Volgens de archieven bezaten zowel moeder Jannetje als haar dochters tot slaaf gemaakte mensen. In 1664 bezat Jannetje 7 tot slaaf gemaakte mannen en vrouwen en Petronella bezat 8 tot slaafgemaakte mannen, vrouwen en kinderen. Het feit dat de vrouwen als eigenaar staan geregistreerd, lijkt te betekenen dat het om privé gehouden slaven gaat, en niet om slaafgemaakten in dienst van de VOC. Christina was erg rijk en liet bij haar overlijden 25 tot slaaf gemaakte mannen, vrouwen en kinderen achter.
Monsterrol van 1664 met slaafgemaakten in bezit van Petronella Does en Jannetje Boddijs, afbeelding Nationaal Archief
Leven op de Kaap
Petronella’s man Abraham Gabbema werd in 1666 overgeplaatst naar Batavia (het huidige Jakarta, de hoofdstad van Indonesië). Petronella, Jannetje en de kinderen verhuizen mee. Christina is de enige die met haar gezin op de Kaap blijft wonen. Christina en haar man kregen zes kinderen. Na zijn dood hertrouwt Christina in 1689 met de uit Rhenen afkomstige luitenant Adriaan van Reede. Christina overleed in 1703.
Canon