Wat hebben gletsjers met de Liemers te maken?
Het landschap van de Liemers is gevormd door gletsjers en rivieren. Heel vroeger liepen hier zelfs mammoeten rond! Hoe zag onze omgeving er in de ijstijd uit en hoe is die veranderd? Lees meer over het ontstaan van het landschap in en rond de Liemers.
De eerste mensen in de Liemers
Hoe lang wonen er eigenlijk al mensen in de Liemers? Vanaf 8.800 voor Christus wonen hier al mensen en misschien wel langer… De eerste bewoners trokken van plek naar plek, pas later gingen de mensen op een vaste plek wonen. Hoe we dat weten? Lees snel verder!
De Liemers in de bronstijd en ijzertijd
Wat een ontdekking moet het zijn geweest dat je uit bepaalde gesteenten koper of ijzer kon smelten! Dat maakte het overleven in de toen nog wilde natuur een stukje makkelijker, ook bij ons in de Liemers. Lees hier meer over de brons- en ijzertijd in onze streek.
Onderdeel van het Romeinse Rijk
De Liemers lag meer dan vier eeuwen aan de rand van het Romeinse Rijk. De komst van de Romeinen met hun technologische en maatschappelijke verworvenheden bracht enorme veranderingen met zich mee. De Rijn vormde lange tijd de grens van het Romeinse Rijk en één van de bijbehorende Romeinse forten lag bij Herwen. Dit fort droeg de naam "Carvium ad molem", wat betekent "Herwen aan de dam". Hiermee wordt de Drususdam bedoeld, die de waterverdeling tussen Waal en Rijn beïnvloedde en een rol speelde bij de pogingen om het noorden van Germanië te onderwerpen.
Dorpjes in de Romeinse tijd
Een van de bekendste Romeinse vondsten is de grafsteen van de Romeinse Soldaat Marcus Mallius in de buurt van Herwen. Daar was een groot legerfort en een tempelcomplex. Herwen was toen ‘the place to be’. Maar in de Romeinse tijd waren er ook dorpjes op andere plekken in de Liemers. Wil je weten waar? Lees snel verder!
Oude plaatsnamen in de Liemers
Op veel plaatsen in de Liemers wonen al mensen sinds de Romeinse tijd. Maar wanneer werd er voor het eerst gesproken en geschreven over de ‘Liemers’? Het oudste document waarin het is teruggevonden, komt uit 838. Daarin wordt de naam Pagus Leomerike genoemd. Dat is de oude naam van de Liemers. In hetzelfde document lezen we ook een aantal andere oude plaatsnamen van de Liemers. Lees hier welke!
Geloof in de Liemers
Vanaf het eind van de zevende eeuw kwamen christenen uit Engeland en Ierland naar onze streek. Zij wilden de Friezen en Saksen, de volken die hier woonden, bekeren tot het christendom. Waarom was dat? En welke missionarissen speelden een belangrijke rol in de Liemers?
Rijkdom macht en moord
We gaan terug in de tijd. Boerderijen liggen verspreid over een woest landschap. Op de heuvel bij Elten staat een burcht, die je al van verre kon zien. Rond de heuvels van het Montferland wordt ijzer gesmolten. De heuvels zijn bijna kaal, omdat de bomen gebruikt worden voor de houtskool die hierbij nodig is. Zo ziet het Liemerse landschap er meer dan 1000 jaar geleden uit. Tot ongeveer het jaar 1000 heet deze streek Hamaland. Maar vredig was het er niet… Lees snel verder!
Het begin van droge voeten
Tot ongeveer 1300 hadden de rivieren in de Liemers, de Rijn, de Oude IJssel en de IJssel, vrij spel. Er waren toen nog geen dijken, alleen hier en daar een verhoging langs de weg. Maar die verhogingen stelden niet zo veel voor. Grote stukken land stonden regelmatig onder water. Het was dweilen met de kraan open, maar in 1328 kwam hier verandering in.
Gelre en Kleef groot en machtig
In het venster “Rijkdom, macht en… moord?” over graafschap Hamaland, kun je lezen dat het gebied in handen kwam van de heren van Gelre. Het gebied werd verdeeld in het graafschap Gelre én het graafschap Kleef. Vanaf toen werden dit de twee belangrijke graafschappen in onze buurt. Een draak en een zwaan hebben er ook iets mee te maken. Hoe dat zit? Je leest het hier.
De heren van Bergh
De familie Van den Bergh was in de Middeleeuwen een van de belangrijkste adellijke families in de Liemers. Hun burcht groeide uit tot kasteel Bergh zoals we dat nu kennen. Een van de grootste kastelen van Nederland. Er woonde hier ook een hele belangrijke vrouw. Nieuwsgierig wie dat is? Lees snel verder!
De stadsrechten van ’s-Heerenberg
Op 8 september 1379 geeft heer Willem van den Bergh stadsrechten aan ’s-Heerenberg. De bewoners werden nu zelf voor een deel de baas in de stad. ’s-Heerenberg was de eerste stad van de Liemers. Hoe zag het leven in de stad er in die tijd uit? Lees er hier meer over.
Steden in en om de Liemers
De Middeleeuwen waren niet echt veilige tijden voor de mensen in de Liemers. In deze tijd ontstonden de eerste steden. Steden waren de plaatsen waar je je veilig kon voelen. Het waren ook de plaatsen van ambachten en handel. In 1379 kreeg de Liemers zijn eerste eigen stad. Rondom de Liemers ontstonden al vanaf het jaar 1200 steden. Welke dat waren? Dat lees je hier.
Verandering in het geloof
In de zestiende eeuw wilden sommige mensen niet langer vastzitten aan het katholieke geloof met de regels, angsten en bijgeloof die daarbij hoorden. Ze verlangden naar een nieuw begin. Ze wilden terug naar hoe het geloof ooit was begonnen volgens de Bijbel. Hoe ging dat hier in de Liemers?
Vrijheid van het geloof in Kleef
Hertog Johan Willem van Kleef was de baas van het graafschap Kleef, waar een groot deel van de Liemers onder viel. Toen hij in 1609 overleed, had hij geen kinderen. Zijn dood betekende het einde van de hertogelijke familie. Er was in die tijd veel onenigheid over het geloof en verschillende mensen vonden dat zíj recht hadden op de erfenis. Wie zou zijn rijke land erven? Lees het hier.
Gouden Eeuw? Niet in de Liemers!
Als je de grote zaal van Kasteel Huis Bergh in 's-Heerenberg binnenkomt, zie je een levensgroot portret. Daarop staat een streng kijkende ridder in een zwart harnas. Het is graaf Hendrik van den Bergh (1573 – 1638). Het is de tijd van de Gouden Eeuw in Nederland. Maar niet in de Liemers. Hendrik en de mensen in de Liemers leefden in oorlog en ellende. Hoe dat zit? Lees er hier meer over.
De Zonnekoning in de Liemers
Op 12 juni 1672 stond één van de belangrijkste koningen uit de Europese geschiedenis op de Elterberg. Hij keek uit over de Rijn. Het was Lodewijk de Veertiende, ook wel bekend als ‘de Zonnekoning’. Met een enorm leger van 130.000 soldaten wilde hij via de Liemers het steenrijke Holland veroveren. Of het gelukt is de Rijn over te steken? Lees snel verder.
Het Pannerdens Kanaal
Water is altijd belangrijk geweest in de Liemers. De drie rivieren Neder-Rijn, Ijssel en Oude-Ijssel vormen de grenzen van de streek. En de mensen moesten zien te leven met het water en de vele overstromingen. Het graven van het Pannerdens Kanaal in 1707 zou hier verandering in brengen. Maar was dat ook het geval? Of werd de Liemers nog natter? Lees het hier.
Het kadaster van Kleef
Een kadaster is een speciaal soort plattegrond. Daarop staan niet alleen huizen, boerderijen, wegen en rivieren getekend. Ook staat er welk stuk land van wie is. Het kadaster van Kleef (waar dus ook een deel van de Liemers op staat) is één van de oudste en meest precieze kadasters van Midden-Europa. Het is gemaakt in de 18e eeuw en bestond uit meer dan 1000 kaarten. Hoe werden die kaarten gemaakt en waarom?
Havezaten in de Liemers
Een havezate is een versterkt groot huis met een stuk land. In de Liemers staan nog vier havezaten uit de Middeleeuwen: Rijswijck in Groessen, Magerhorst in Duiven, Loowaard in Loo en Hamerden in Westervoort. In het huisgedeelte woonde de heer of ridder. Een boer pachtte (huurde) het boerderijdeel. Hier woonden lange tijd rijke of adellijke families uit de Liemers. Wil je meer weten over deze vier havezaten? Lees dan verder.
De Fransen zorgen voor onrust
In 1789 begon in Frankrijk de Franse Revolutie. De mensen in de Liemers dachten niet dat dit ook hun leven zou veranderen. Toch veranderde er een heleboel in de Liemers. Wat ze er hier van merkten? Lees er hieronder meer over.
Hoe de Liemers weer Nederlands werd
In juni 1815 verliest Napoleon de slag bij Waterloo. Dat is het einde van zijn keizerschap. De Fransen zijn in Nederland niet meer de baas. Nederland wordt weer Nederland. Maar Zevenaar en Lobith moeten wat langer geduld hebben. Daar kon pas in 1816 en 1817 feest worden gevierd. Je leest hier hoe dat kwam.
Steenfabrieken in de Liemers
Als je met een boot vanuit Duitsland over de Rijn Nederland binnenkomt, zie je veel steenfabrieken. Al ongeveer 200 jaar staan die langs de oevers van de rivier. Hun rokende schoorstenen waren heel lang een vertrouwd plaatje in de Liemers. Hoe was het om bij zo’n fabriek te werken? Lees het hier.
Van woeste grond naar landbouwgebied
Heel vroeger maakte bijna niemand zich druk om van wie een stuk grond was. Er woonden maar weinig mensen. En die gebruikten alleen wat ze zelf nodig hadden. De rest was zogenaamde woeste grond. Maar de situatie werd anders toen mensen landbouw gingen beoefenen. Hoe ging dat in de Liemers? Hieronder vertellen we er meer over.
Industrie in de Liemers
Lange tijd hielden de mensen in de Liemers zich vooral bezig met landbouw. Dit veranderde in de 19e eeuw. Vooral langs de rivieren ontstonden steenfabrieken. Bij Bergh en Wehl zat kon ijzererts gewonnen worden en kwamen er ijzerfabrieken. En door de komst van machines gingen er meer kleine fabriekjes van start. Welke dat waren? Lees snel verder!
Smokkelverhaal: Een gestolen paard
De Liemers ligt aan de grens met Duitsland en kent veel smokkelverhalen. Vooral tijdens de Eerste Wereldoorlog werd er veel gesmokkeld. In Duitsland kwam een steeds groter tekort aan voedsel en spullen. Dat zorgde ervoor, dat er vanuit Nederland veel naar Duitsland werd gesmokkeld. Een wel heel bijzonder smokkelverhaal heeft te maken met… een paard! Lees snel verder.
Zuivelfabrieken en samenwerkende boeren
Rond 1880 kwamen er steeds meer goedkope landbouwproducten uit Amerika en Rusland. Hierdoor daalden ook bij ons de landbouwprijzen flink. Er kwam een landbouwcrisis in de jaren 1880 – 1895. Mensen zochten naar andere mogelijkheden om geld te verdienen. Ze stapten bijvoorbeeld over op het houden van vee. Ook gingen de boeren meer samenwerken. Wat gebeurde er hier in de Liemers?
Katholieken in de Liemers
Als mensen het over de Liemers hebben, wordt vaak genoemd dat daar zoveel verenigingen actief zijn. Schutterijen, carnavalsverenigingen en processies zijn in veel dorpen belangrijk. Al die verenigingen komen door het katholieke geloof. Dat was heel groot in de Liemers, terwijl de rest van Nederland protestant was. Hoe zit dat? Je leest het hier.
De eerste trein in de Liemers
Op 15 februari 1856 reed de eerste trein Zevenaar binnen! De stoomtrein reed van Arnhem naar Emmerich en kwam ook langs station Zevenaar. Dat was toen een groot monumentaal gebouw dat was opgericht door de Nederlandsche Rhijnspoorweg (N.R.S.). Treinen kwamen vanuit Amsterdam en Rotterdam. De twee belangrijkste havens van Nederland hadden zo een directe verbinding met het Duitse industriegebied. Heel belangrijk voor de handel. En voor de Liemers!
Opkomst van verenigingen en schutterijen
Een tijd lang was de officiële godsdienst in Nederland het protestantisme. Je mocht dus eigenlijk niet katholiek zijn. In 1848 werd de vrijheid van godsdienst in de grondwet opgenomen en konden de katholieken in de Liemers hun geloof weer openlijk uitoefenen. Vanaf die tijd werd het katholiek geloof steeds belangrijker. Wat merkten we daarvan in de Liemers?
Tuinbouw in de Liemers
De Liemers staat onder andere bekend om de vele tuinbouwbedrijven. Er was zelfs een groente- en fruitveiling in Zevenaar die bijna 70 jaar in werking was. Ook hadden we in de Liemers een eigen land- en tuinbouwschool. Hoe kwamen al die tuinderijen hier terecht? En wat leerden ze op die school? Lees snel verder.
De Eerste Wereldoorlog in de Liemers
Nederland bleef tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal. Toch voelde de bevolking van de Liemers de gevolgen van de oorlog. Het Duitse leger vestigde zich in Elten. Er kwam een speciaal kamp in Didam en toen de oorlog eindigde kwamen er heel veel krijgsgevangen naar Nederland. Waarom dat was? Lees het hier.
De Duitse inval in de Liemers
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog speelde de Liemers een belangrijke rol in het plan van de Duitsers om Nederland binnen te vallen. Ze wilden met een gepantserde trein de brug bij Westervoort oversteken. Daar wilden ze de Nederlandse soldaten verrassen en verslaan. Als dat lukte, konden ze snel verder Nederland in. Hoe dat gegaan is? Je leest het hier.
De evacuatie van Duiven, Westervoort en Zevenaar
Op 17 september 1944 startte vanuit Engeland Operatie Market Garden om Duitsland aan te vallen via Nederland. Vanuit de lucht wilden ze de bruggen over de Maas, Waal en Rijn veroveren. Daarna zouden de grondtroepen snel kunnen doorstoten. Voor de bewoners die in dit gebied woonden, dus ook de mensen in de Liemers, werd het te gevaarlijk. Ze moesten weg, op zoek naar een veilige plek. Waar kwamen ze terecht?
De joodse gemeenschap in de Liemers
Al in de zestiende eeuw kwamen de eerste Joden naar de Liemers. Veel Joden voelden zich in Duitsland bedreigd. Daar waren veel mensen tegen het joodse geloof en de Joden zelf. Daarom verhuisden veel Duitse Joden naar Nederland. Een klein aantal ging in de Liemers wonen. Hoe is het deze joodse mensen vergaan? Lees er hier meer over.
De bevrijding van de Liemers
Op 6 juni 1944 landden soldaten uit Amerika, Groot-Brittannië en Canada op de stranden van Normandië in Frankrijk. Dit was het begin van de langverwachte bevrijding van West-Europa. Drie maanden later probeerden de geallieerden met operatie Market Garden de brug bij Arnhem te veroveren. Helaas lukte dat niet, daardoor duurde de oorlog nog een lange winter langer. De Liemers lag precies in het gebied waar gevochten werd, het frontgebied. Hoe het er aan toe ging en hoe de Liemers is bevrijd lees je hieronder.
Het Liemerse landschap na de Tweede Wereldoorlog
Sinds de Tweede Wereldoorlog is het landschap van de Liemers enorm veranderd. Wat is er precies veranderd? En welk effect had dat op het gebied van bereikbaarheid, landbouw en toerisme. Meer over de veranderingen direct na de oorlog en korter geleden? Lees het hier.
De taal van de Liemers
Vroeger bleven mensen meer in hun eigen omgeving dan nu. Ze spraken dan ook in het dialect van die omgeving. Eeuwenlang was ‘plat proaten’ (plat praten) heel normaal. Er waren maar weinig mensen die de officiële taal van het land spraken: Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN). Ken jij het dialect van de Liemers? En je ouders of opa en oma? Nieuwsgierig naar een paar echte Liemerse woorden? Lees snel door.
De grootste smokkelactie van de Liemers
In een provincie aan de grens is smokkelen van alle tijden. Uit de Liemers zijn veel smokkelverhalen bekend. Een van de bekendste verhalen is dat van een smokkelactie waarbij niet de goederen over de grens werden gesmokkeld, maar de grens zelf werd verlegd. Dit was de Eltense Boternacht. Het was de grootste legale smokkelactie in de geschiedenis van Gelderland. Lees snel verder om erachter te komen hoe dat is gegaan.
De Liemers in de Koude Oorlog
Na de Tweede Wereldoorlog kwam er spanning tussen het westen en de Sovjet-Unie (Rusland). Deze periode heet de Koude Oorlog. Het verdedigingsplan van het westen liep langs de Rijn. Van Zwitserland tot Lobith en dan door Nederland naar de Noordzee. Doordat de Rijn een diepe rivier is, was deze goed te verdedigen. Meer weten over de geheime plannen die dit mogelijk maakten? Lees het hier.
De mens en het Liemers landschap
Klimaatverandering zorgt ervoor dat er steeds vaker grotere hoeveelheden water door onze rivieren stroomt. Het risico op overstromingen wordt daardoor ook groter. We zullen oplossingen moeten zoeken om duurzaam te kunnen leven in de Nederlandse delta. In de Liemers wordt al heel lang het water van Nederland geregeld. Wat kan de Liemers betekenen voor de toekomst?